Ornamenty
Dla najstarszych tradycyjnych piaskowych wzorów charakterystyczne były motywy mitycznego drzewa życia, a także nawiązania do archaicznej symboliki solarnej i lunarnej. Pojawiała się też, choć dużo rzadziej, postać koguta. Tego typu wzory mogą wskazywać (choć nie muszą) na dużo odleglejszą genezę zwyczaju, powiązaną ze sferą dawnych wierzeń i myśleniem magicznym. W 2. poł. XIX wieku inspirujący wpływ na kształt kompozycji piaskowych na Kujawach miały dworskie dywany i kobierce. Ornamenty z nich były wykorzystywane przez wiejskie kobiety pracujące przy dworach przy tworzeniu własnych piaskowych zdobień wysypywanych w izbach czy na podwórkach. Wzory miały charakter roślinny i geometryczny. Czasami pojawiały się w nich także postacie ludzkie, zwierzęta i litery. Zazwyczaj stanowiły one dopełnienie kompozycji.
W piaskowych ornamentach dostrzega się pewną specyfikę. W okolicach Włocławka, Kowala, Izbicy Kujawskiej i Chodcza dominowały motywy roślinno-kwiatowe, gdzie były sypane przez kobiety znające tradycje haftu kujawskiego lub twórczynie malowanek ludowych. W ich kompozycjach najczęściej występował motyw ulistnionej kwiatowej gałązki stylizowanej na róże, chryzantemy, maki, chabry, bratki, bzy czy słoneczniki.
Czasami umieszczano ją w doniczce lub wazonie, a swoim układem przypominała drzewo życia. Elementy geometryczne jak kropki, linie proste, faliste, półkola pojawiały się w nich jako elementy uzupełniające i jako motyw bordiury zamykający wzór. W latach 70. XX w. we wsi Świątkowice, Eleonora Adamska i Władysława Włodarzewska, znane twórczynie ludowe, w piaskowych kompozycjach umieszczały te same motywy roślinno-kwiatowe co na malowanych przez siebie zdobieniach ścian swojego domu czy izb. Druga z nich, na potrzeby pokazów wysypywała pary postaci ludzkich w strojach stylizowanych na kujawskie.
Inny rodzaj wzornictwa funkcjonał w południowo-wschodniej części Kujaw w okolicach Przedcza, Rybnie i Żarowie. Ta ostania wieś pod koniec lat 60. XX w. stała się prężnym ośrodkiem w podtrzymywaniu tradycji sypania wzorów piaskiem. We wzorach przeważały tu ornamenty geometryczne. Wysypywano dywanowe kompozycje z pasmowo ułożonych ślimacznic, kółek, linii falistych i łamanych, rombów, trójkątów, wiatraczków, drabinek, rybich łusek itp. Uzupełniano je motywami serc, spirali, kropek zestawianych w różnych konfiguracjach. W kompozycjach piaskowych tworzonych przez najstarsze pokolenie kobiet wśród ornamentów geometrycznych występowało też drzewo życia wyrastające z doniczki i postać koguta ujęta bardzo schematycznie. Z czasem, mieszkanki tej części Kujaw do swoich dekoracji zaczęły wprowadzać motywy roślinno-kwiatowe, komponując je jednak zgodnie ze swoim zamiłowaniem do regularności i symetrii. Niekiedy wplatały je pomiędzy motywy geometryczne lub stawały się one głównym wzorem kompozycji. Zaczęły powstawać piaskowe dywany przypominające drukowane tkaniny.
Ornamenty geometryczne, ale w bardzo uproszczonej formie występowały też na Kujawach zachodnich. Odnotowano je w latach 50. XX w. u jednej z mieszkanek Łagiewnik w okolicach Inowrocławia – w postaci ósemkowatego wzoru biegnącego wzdłuż ścian izby.
Z czasem w paskowych dywanach, zwłaszcza tych wysypanych na zewnątrz domu, zaczęto umieszczać napisy witające gości czy błogosławieństwa. Niezależnie od pewnych tradycji we wzornictwie utrwalonych w wymienionych częściach Kujaw, kultywowanych do dziś, piaskowe kompozycje były dziełami indywidualnymi i niepowtarzalnymi, w dużej mierze zależnym od fantazji i umiejętności tworzących je kobiet.
