Tradycja wysypywania piaskowych wzorów na Kujawach

Wzory wysypywane piaskiem stały się jednym z elementów sztuki ludowej charakterystycznych dla zdobnictwa kujawskiego, wyróżniającym go na tle sąsiednich regionów. Zwyczaj ten znany był na Kujawach od 2. poł. XIX w. Rozpowszechnił się w okresie pouwłaszczeniowym wraz ze wzrostem zamożności mieszkańców wsi, której efektem stała się większa dbałości o wnętrza mieszkalne i obejścia. Ta forma zdobnictwa, przekazywana z pokolenia na pokolenie, była domeną kobiet i cieszyła się wśród nich dużą popularnością. Młode dziewczęta uczyły się tej sztuki zwykle od matek lub babć. Piaskowe wzory były ozdobami okazjonalnymi izb i podwórek podkreślającą wyjątkowość przeżywanego czasu i dopełnieniem świątecznych porządków. Wysypywano je w okresie Świąt Wielkanocnych, Zielonych Świątek, z okazji odbywających się odpustów, zrękowin czy wizyt gości. Pierwotnie piaskowe dekoracje umieszczano w miejscach najmniej narażonych na zadeptanie, np. wzdłuż ścian izb. W okresie międzywojennym wzory piaskowe wykonywane na zewnątrz domu przez dziewczęta na wydaniu miały przyciągnąć uwagę kawalerów.

Zwyczaj sypania piaskiem żywy był jeszcze w latach 50. XX wieku w okolicach Włocławka, Kowala, Izbicy Kujawskiej i Chodcza w takich wsiach jak Bogołomia, Boniewo, Gajówka, Gołaszewo, Kruszyn, Śmiłowice, Świątkowice oraz na Kujawach południowo-wschodnich w okolicach Przedcza, m.in. we wsiach Rybno i Żarowo. Ograniczał się już tylko do zdobienia najbliższego obejścia – podwórka i tzw. podróżek prowadzących do domu. W latach 60. XX wieku, gdy już praktycznie był w zaniku, dzięki konkursom i pokazom na sypanie wzorów piaskiem, organizowanym od 1965 do połowy lat 80. XX w. przez Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku i Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo Kulturalne oraz Muzeum Etnograficzne w Toruniu, reaktywowano go docierając do około 30 twórczyń ludowych, które wcześniej uprawiały tę sztukę. Szczególnie interesujące efekty przyniósł konkurs z 1972 roku, w którym wzory piaskowe sypane były w miejscu zamieszkania artystek.

Piaskowe wzory z udziałem Władysławy Włodarzewskiej,
l. 70. XX w., Świątkowice, autor Wincenty Kaczalski,
archiwum MZKID we Włocławku
4:30 min

Wzory wysypywane piaskiem stały się jednym z elementów sztuki ludowej charakterystycznych dla zdobnictwa kujawskiego, wyróżniającym go na tle sąsiednich regionów. Zwyczaj ten znany był na Kujawach od 2. poł. XIX w. Rozpowszechnił się w okresie pouwłaszczeniowym wraz ze wzrostem zamożności mieszkańców wsi, której efektem stała się większa dbałości o wnętrza mieszkalne i obejścia. Ta forma zdobnictwa, przekazywana z pokolenia na pokolenie, była domeną kobiet i cieszyła się wśród nich dużą popularnością. Młode dziewczęta uczyły się tej sztuki zwykle od matek lub babć. Piaskowe wzory były ozdobami okazjonalnymi izb i podwórek podkreślającą wyjątkowość przeżywanego czasu i dopełnieniem świątecznych porządków. Wysypywano je w okresie Świąt Wielkanocnych, Zielonych Świątek, z okazji odbywających się odpustów, zrękowin czy wizyt gości. Pierwotnie piaskowe dekoracje umieszczano w miejscach najmniej narażonych na zadeptanie, np. wzdłuż ścian izb. W okresie międzywojennym wzory piaskowe wykonywane na zewnątrz domu przez dziewczęta na wydaniu miały przyciągnąć uwagę kawalerów.

Zwyczaj sypania piaskiem żywy był jeszcze w latach 50. XX wieku w okolicach Włocławka, Kowala, Izbicy Kujawskiej i Chodcza w takich wsiach jak Bogołomia, Boniewo, Gajówka, Gołaszewo, Kruszyn, Śmiłowice, Świątkowice oraz na Kujawach południowo-wschodnich w okolicach Przedcza, m.in. we wsiach Rybno i Żarowo. Ograniczał się już tylko do zdobienia najbliższego obejścia – podwórka i tzw. podróżek prowadzących do domu. W latach 60. XX wieku, gdy już praktycznie był w zaniku, dzięki konkursom i pokazom na sypanie wzorów piaskiem, organizowanym od 1965 do połowy lat 80. XX w. przez Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku i Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo Kulturalne oraz Muzeum Etnograficzne w Toruniu, reaktywowano go docierając do około 30 twórczyń ludowych, które wcześniej uprawiały tę sztukę. Szczególnie interesujące efekty przyniósł konkurs z 1972 roku, w którym wzory piaskowe sypane były w miejscu zamieszkania artystek.

Sypanie wzorów piaskiem. Tradycja
Toruń, Przedecz,  2017 r.
realizacja: B. Olszewska, B. Oleszek
5:30 min